W niedzielę 13 grudnia mijają 34 lata od tego wydarzenia.

Noc, „Jodła” i „Azalia”

Stan wojenny został wprowadzony w Polsce Ludowej na mocy dekretu Rady Państwa w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. Rozpoczęła go o północy przeprowadzona przez oddziały ZOMO ogólnokrajowa akcja aresztowań działaczy opozycyjnych. W działania na terytorium kraju w dniu wprowadzenia stanu wojennego zaangażowano ok. 70 tys. żołnierzy, 30 tys. funkcjonariuszy MSW, 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty oraz 9 tys. samochodów. O wprowadzeniu stanu wojennego na obszarze Polski poinformował gen. Wojciech Jaruzelski 13 grudnia w porannym wystąpieniu nadawanym na antenie Polskiego Radia i Telewizji Polskiej. Przeprowadzono akcję „Jodła”, której celem było zatrzymanie i umieszczenie w uprzednio przygotowanych aresztach i więzieniach wytypowanych osób, które uznano za groźne dla bezpieczeństwa państwa. W akcji wzięło udział ok. 10 tys. funkcjonariuszy. Jej skutkiem było zatrzymanie ok. 5 tys. osób. Przeprowadzono także akcję „Azalia”, która miała na celu opanowanie i wyłączenie obiektów teletransmisyjnych i central telefonicznych.

WRON-a i dekret

W nocy z 12 na 13 grudnia ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego – pozakonstytucyjny organ złożony z wyższych oficerów, na której czele stanął gen. Jaruzelski (I sekretarz KC PZPR, premier i minister obrony narodowej). Dekretem o stanie wojennym zawieszano działanie wszystkich organizacji, stowarzyszeń i związków zawodowych, zakazywano organizowania strajków i akcji protestacyjnych oraz wszelkich manifestacji i zgromadzeń. Zmilitaryzowane zostały główne zakłady i gałęzie przemysłu. Ustanowiono także tzw. godzinę milicyjną, która obowiązywała pomiędzy 22. a 6. rano. Bez przepustki nie można było opuszczać miejsca zamieszkania, wyłączono telefony, a rozmowy telefoniczne i korespondencję poddano cenzurze. Zajęcia w szkołach i na uczelniach zostały zawieszone. Zakazano wydawania publikacji.

Strajki i internowania

Następnego dnia, 14 grudnia 1981 r., cały kraj objęła fala strajków okupacyjnych ogłoszonych w największych zakładach pracy. W ich tłumieniu brały udział jednostki ZOMO oraz wojska wyposażone w czołgi i pojazdy opancerzone. Do tragedii doszło podczas pacyfikacji kopalni „Wujek”, w czasie której na miejscu zginęło 6 górników, a 3 ciężko ranni zmarli w szpitalu. Jednocześnie wciąż trwało internowanie członków i doradców „Solidarności” oraz działaczy opozycji demokratycznej i intelektualistów, którzy byli związani z „Solidarnością”. W sumie internowano 10 tys. osób, które zostały osadzone w 49 ośrodkach odosobnienia. Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 r. i zniesiony 22 lipca 1983 r.

Kościół pomocą i schronieniem

W tym trudnym czasie pomocą i schronieniem dla członków „Solidarności” służył Kościół, który stawał w obronie represjonowanych osób. – Były to sprawy bardzo bolesne. W więzieniach znaleźli się ludzie zasłużeni, wybitni, profesorowie uczelni czy innych odpowiedzialnych instytucji, często o słabym zdrowiu. W każdej diecezji Kościół włączył się w pomoc tym najbardziej pokrzywdzonym i to w stopniu nieraz naprawdę bohaterskim. Wszyscy biskupi, we wszystkich diecezjach starali się pośpieszyć z pomocą w miarę swoich możliwości, także Kościół bardzo mocno się zaangażował – mówi biskup senior Adam Dyczkowski. Wielu kapłanów, odprawiając Msze św. za Ojczyznę, podtrzymywało opór społeczny przeciwko zastanej rzeczywistości. W pierwszych dniach stanu wojennego istotną rolę odegrał Prymasowski Komitet Pomocy, a także jego odpowiedniki działające w poszczególnych diecezjach, które organizowały pomoc dla internowanych, więźniów i ich rodzin. Z posługą duszpasterską do uwięzionych docierali księża. W diecezji gorzowskiej pod opieką bp. Pawła Sochy pozostawał Diecezjalny Komitet Pomocy Represjonowanym. Jego pracami kierował ks. Zbigniew Stekiel, ówczesny wikariusz parafii pw. Najświętszego Zbawiciela w Zielonej Górze. W skład tego komitetu wchodzili m.in. Edward Lipiec, który ośrodek internowania w Głogowie opuścił 12 lipca 1982 r., zwracając się z prośbą do ordynariusza bp. Wilhelma Pluty o zorganizowanie pomocy represjonowanym, oraz Andrzej Perlak, najdłużej internowany, bo do 30 listopada 1982 r. Edward Lipiec jako pierwszy zaczął organizować opór internowanych w Areszcie Śledczym w Zielonej Górze oraz przemycił na zewnątrz listę internowanych. W Czerwieńsku pomocy prawnej (mec. Walerian Piotrowski), medycznej i materialnej udzielał powołany przy parafii po wprowadzeniu stanu wojennego Międzyparafialny Zespół Współpracy Charytatywnej. W pomoc represjonowanym były zaangażowane również parafie, np. parafia pw. Matki Bożej Gromnicznej w Kożuchowie z proboszczem ks. Janem Szutkowskim, parafia pw. św. Antoniego Ojców Kapucynów w Nowej Soli z proboszczem o. Juliuszem Mikuszewskim oraz działająca przy parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Zielonej Górze Rada Charytatywna, której opiekunem był ks. Ryszard Kolano. Kuria zachęcała do takich działań i w styczniu 1982 r. do większych parafii rozesłała komunikat o utworzeniu Diecezjalnego Komitetu Pomocy. Pierwszą Mszę św. dla internowanych w celach Aresztu Śledczego w Zielonej Górze 2 stycznia 1982 r. odprawili ks. Konrad Herrmann, ówczesny proboszcz parafii pw. Najświętszego Zbawiciela w Zielonej Górze, i ks. Zbigniew Stekiel, którzy sporządzili wówczas listę internowanych. Z kolei Mszę św. dla internowanych w głogowskim więzieniu odprawił ówczesny wikariusz parafii pw. św. Mikołaja w Głogowie ks. Eugeniusz Jankiewicz, który wygłosił tak poruszającą homilię, że nie zezwolono mu już więcej na odprawianie Mszy św. dla internowanych.

Ojczyznę wolną racz nam wrócić, Panie

Z ks. prał. Eugeniuszem Jankiewiczem, obecnie rezydentem parafii pw. św. Brata Alberta w Zielonej Górze, spotkałem się podczas realizacji materiału. Kapłan wspomina, że wiadomość o wprowadzeniu stanu wojennego ok. godz. 5 rano przekazał mu jego ówczesny proboszcz ks. prał. Zbigniew Kutzan. – Dwie godziny później – wspomina ks. prał. Jankiewicz – stałem przy ołtarzu w kościele pw. św. Klemensa w Głogowie, rozpoczynając adwentową posługę rekolekcjonisty. Zaproszenie wiernych do modlitwy w intencji Ojczyzny zniewolonej stanem wojennym wywołało wielkie poruszenie, a żarliwy i gromki śpiew: „Ojczyznę wolną racz nam wrócić, Panie”, którym kończyliśmy Eucharystię, wyciskał z oczu łzy i zapierał dech w piersiach. Ks. prał. Jankiewicz kilka tygodni później sprawował Eucharystię dla 160 internowanych osadzonych w głogowskim Zakładzie Karnym. – Do dzisiaj mam jeszcze w uszach ostry dźwięk otwieranych i zatrzaskiwanych metalowych krat na korytarzu, przez który przechodziłem prowadzony przez uzbrojonego strażnika do sali, gdzie internowani oczekiwali na Eucharystię. Brzmią mi także w uszach niezwykle donośne męskie głosy śpiewające kolędy i na koniec Mszy św. to żarliwe modlitewne wołanie: „Ojczyznę wolną racz nam wrócić, Panie”.

Jezus w worku – antidotum na dramat

Ks. prał. Eugeniusz Jankiewicz niezwykle głęboko wspomina także wydarzenia związane ze strajkiem górników, które rozegrały się w kopalni Rudna I i Rudna II w Polkowicach, gdzie pracowało wielu głogowian. W nocy z 15 na 16 grudnia 1981 r. odprawił tam wraz z wikariuszem polkowickim ks. Jerzym Gniadczykiem Mszę św. – najpierw dla dwutysięcznej grupy górników w pierwszej kopalni, a następnie o północy dla pięciotysięcznej grupy górników w drugiej kopalni. Przed każdą z tych Eucharystii, po raz pierwszy i jedyny w życiu, udzielił wszystkim górnikom absolucji generalnej, tj. warunkowego rozgrzeszenia w niebezpieczeństwie śmierci, pozwalającego przyjąć Komunię św. – Tam konsekrowałem Pana Jezusa w worku foliowym, bo nie miałem takich naczyń liturgicznych, które by mogły tę liczbę Komunii św. zakonsekrować. Po tej drugiej Mszy św. wskazano mi miejsce, gdzie mogłem odpocząć, a Pana Jezusa, który mi pozostał po obu Mszach św., włożyłem do tabernakulum, którym była szafka metalowa w tym pomieszczeniu, w którym zaproponowano mi, abym się zdrzemnął. Po godzinie, w takim głębokim śnie, zostałem wybudzony i poinformowany, że jesteśmy atakowani przez ZOMO – opowiada ks. prał. Jankiewicz. Kapłan zabarykadował się z górnikami w cechowni. Tam uświadomił sobie, że zostawił Pana Jezusa w szafce w worku foliowym i w turystycznej torbie. W trakcie kilkugodzinnych zmagań pomiędzy broniącymi się górnikami a atakującymi zomowcami doszło do wielu poranień. W tym krytycznym momencie podjęto wspólną decyzję o opuszczeniu cechowni. – Oprawcy byli nastawieni na zwielokrotnienie dramatu. Zakładali, że odruch górników będzie na tyle stanowczy, że tam dojdzie do kolejnych tragedii, śmierci tychże strajkujących. Ilustracją i potwierdzeniem tego były worki foliowe, które mieli ze sobą na ewentualne zwłoki będące konsekwencjami zderzenia się.

30 lat po tych wydarzeniach, po Mszy św. i wykładzie w świątyni do ks. prał. Jankiewicza podeszła ze łzami w oczach grupa młodych ludzi. – Dla nich to, że te worki foliowe nie zostały wypełnione zwłokami górników ma związek z tym, że tam był Pan Jezus w worku foliowym, zakonsekrowany. Jego obecność, Msza św., absolucja generalna i Komunia św. oraz modlitwa różańcowa, która towarzyszyła tym strajkującym, były antidotum na dramat, który mógł tam się wydarzyć.